Columns

Wilt U contact met de auteur van een column, meldt u bij de secretaris van De Rechte Verhouding.

Wat is de betekenis van het licht?

Vanaf de zonneaanbidding in de Oudheid tot het moderne nudisme is licht een symbool geweest van hemelse goedheid in heel haar volmaaktheid.

Tussen 1750 en 1900 werd licht ook het symbool voor de diepst gekoesterde waarden van de westerse beschaving: democratische regeringsvormen, emancipatie van de massa en industriële vooruitgang.

De eerste initiatiefnemers op het gebied van openbare gezondheidszorg zagen ook in dat daglicht bijdroeg aan reinheid en hogere levensstandaard: producenten verzonnen vervolgens merknamen als 'Sunlight', 'Sun', 'Lux' en later 'Electrolux' om hun huishoudelijke producten beter te verkopen.

Ook de vrijmetselarij kent symbolen om de weg te wijzen naar het Licht, om het doel en de zin van ons leven helder te krijgen, maar ook adviezen. We kunnen daarbij al heel simpel beginnen door de neiging om alles terug te brengen tot onze eigen standaard en wie wij menen te zijn, ons individualisme, als zodanig te onderkennen. Vervolgens te gaan ontdekken dat het een rijke en heilzame ervaring is om ook naar anderen te luisteren en te ontdekken wie zij zijn. We hebben bij tegenslag eigenlijk geen coach nodig, maar een vriend. Die instelling zal ons een bron van inspiratie worden.

Rond deze tijd hebben we voor het luisteren naar een ander alle mogelijkheden. In Nederland is het traditie om Kerst en Oudejaarsavond met familie en vrienden te vieren.  Mogen we toegewijd zijn aan het welzijn van anderen en de wereld om ons heen, dat we ons mogen laten inspireren door te luisteren naar en te ontdekken wie anderen zijn.

Rob Vos

Hannah Arendt

Hoe leren burgers burger te zijn? Die keuze impliceert veel politieke filosofie. En daarmee is de link gelegd met Hannah Arendt. De laatste jaren staat zij volop in de belangstelling. Hannah Arend (Hannover 1906 - New York 1975) was een Joods-Duits Amerikaanse filosofe en politiek denker. Ze heeft in haar werk een perspectiefwisseling geïnitieerd die in het kader van burgerschapsvorming in het reguliere onderwijs (met name in Amerika) is opgepakt.

Die wisseling is de consequentie van wat Hannah Arendt de ‘tweede geboorte’ noemt. Ieder mens wordt geboren in een familie die behoort tot een specifieke context met etnische, sociaal-culturele, religieuze en andere kenmerken. Dit feit onttrekt zich nadrukkelijk aan ‘zelfbepaling’.

En dan, op een gegeven moment, ik citeer Arendt: “Met woord en daad treden wij de mensenwereld [bedoeld wordt de wereld van de volwassenen] binnen en dit binnentreden is als een tweede geboorte, waarmee wij het naakte feit van onze oorspronkelijke fysieke verschijning bevestigen en er de consequenties van aanvaarden. Deze intrede wordt ons niet opgedrongen (….) De drang ertoe ontspringt aan het nieuwe begin, dat in de wereld kwam toen wij werden geboren.” Maar, zegt ze: “De mens is wel de acteur, de held van zijn levensverhaal, maar niet de auteur, omdat hij het verloop en met name de afloop niet kan bepalen.”

De tweede geboorte, ze noemt die nataliteit, is bij Arendt dus de overgang van kind naar burger, de stap vanuit het private leven in het publieke, het moment dat wij ‘handelend en sprekend’ gaan participeren in de samenleving én verantwoordelijkheid nemen voor ons eigen handelen en spreken en, vooral voor de samenleving zelf. We vernieuwen onszelf a.h.w.

Is dat niet de reden waarom wij in de loge bij elkaar komen om te werken aan onszelf en een betere wereld?

Ton van der Linden

Vasten

Hoe kun je stellen dat vasten een genezende invloed heeft op mensen?

Honger lijden heeft geen genezend effect, omdat het geen vrijwillige keuze is. Vasten is dat wel door de tijdelijkheid ervan. De vervuiling van onze lichaamsvochten, door allerlei toxische stoffen in onze voeding, vormen een bedreiging van onze gezondheid en die kan leiden tot rheuma, hart en vaatziekten, diabetes en kanker. Bij het vasten breekt het lichaam alleen de pathologische structuren van het organisme af.

Wie tegenwoordig een vastenkuur ondergaat onthoudt zich een, twee, of meerdere weken van alle voedsel, met uitzondering van thee, groentesappen, laagcalorische vruchtensappen en vooral veel zuiver water. Veelal is de thee een mengsel van kruiden met een laxerende werking om het ontslakken te bevorderen.

Vasten was vroeger gebruikelijk zowel als voorbereiding voor een grote gebeurtenis in een mensenleven als in een periode van boetedoening.Als binnen alle religies vasten zo’n belangrijke rol speelde, moet het ook iets doen op het spirituele niveau.Ik ben er, deels door eigen ervaring, inmiddels van overtuigd dat het dat ook inderdaad heeft.

Net als onze ademhaling is ook ons spijsverteringsstelsel aan een cyclus onderhevig. We ademen elke keer maximaal in, maar als we halverwege onze uitademing zijn, beginnen we eigenlijk al weer met inademen.Vasten nu is bewust de andere pool van ons spijsverteringsproces over een langere periode ervaren.Het is een beetje sterven, zoals op de uitademing. Sterven is een beweging van iets ouds naar iets nieuws, een nieuwe geboorte, nieuwe hoop.

Hein van Berkel

Vrijheid

Te kunnen twijfelen over de waarheden van de wereld om ons heen, toont dat ik besta, of, zoals Descartes het oorspronkelijk formuleerde: "Dubito, ergo cogito, ergo sum". Dat is vrijheid. Een kennis van mij definieerde vrijheid als de mogelijkheid om keuzes van zijn hart waar te maken. Voor het hart kan ik gevoel of onderbewuste invullen. Of is het de omgeving die bepaalt wat mijn vrijheid is?

Hoe wij tot keuzes komen in onze hersenen, is de laatste jaren steeds meer onderzocht. Volgens Dick Swaab is er geen vrije keuze, want die is gebaseerd op invloeden van voorouders, genen, of omgeving. Hier tegenover staat in zekere zin het denken van Jean Paul Sartre: “U bent vrij, maakt uw keuze”, immers “Als God niet bestaat, is de mens vrij in zijn keuzes, maar ook verantwoordelijk voor zijn eigen lot en falen in het leven”.

De mens is evolutionair gezien in korte tijd geplaatst in een maatschappij met een overstelpende hoeveelheid aan informatiestromen. Ons bewustzijn kan echter maar één ding tegelijk aan. Teveel moeten kiezen geeft angst, depressie of paniek. Daarom willen wij graag denkkaders van bijvoorbeeld kerk, politieke partij of via leefpatronen. Daar komt nog bij dat we in ons bewuste brein een ’informatie -interpretator` hebben, die altijd patronen en argumenten zoekt, ook waar ze niet zijn. Wij kunnen deze `babbelbox’, niet uitzetten.

Mijn gevoel van vrijheid komt voort uit het hart en bestaat uit het kunnen waarmaken van mijn ambities. Dat werd pas mogelijk voor me toen ik voelde me eerst te moeten verzoenen in het hier en nu met mijn bestaan door harmonieus met mijn omgeving om te gaan. Mijn onbewuste vrijheidsbeleving is daarom voor een groot deel afhankelijk van gevoelsmatig genomen besluiten. Ik denk dat mijn bewuste vrijheid vooral daar ligt waar ik goed overwogen langetermijnbesluiten neem.

Paul Bartels

Voor de kortste dag

Van de hand van Jung bestaat er een opmerkelijke uitspraak over het verschijnsel licht: ‘Voor zover we kunnen beoordelen, is het enige doel van het menselijk bestaan om een licht van zingeving te ontsteken in de duisternis van louter zijn.’ Hiermee geeft hij aan dat in zijn visie het begrip Licht zowel te maken heeft met bewustzijn als met een ontwikkelingsweg in ons leven. Het leven zélf is dus een inwijdingsweg die begint met het accepteren van de duisternis in onze eigen ziel. Overal zien we bij wetenschappers en kunstenaars het bij ons vrijmetselaars zo bekende inzicht terug, dat de weg naar het Licht een weg door de duisternis is en dat die gang door de duisternis zelfs een voorwaarde is om het Licht te kunnen zien. Wij zijn meestal bang voor de duisternis, maar bij Marianne Williamson in ‘A Return to Love’ lees ik wat anders. ‘Onze diepste angst is niet dat we ontoereikend zijn. Onze diepste angst is dat we mateloos krachtig zijn. Het is ons licht, niet onze duisternis die ons het meest beangstigt. We vragen ons af: 'Wie ben ik om briljant, prachtig, talentvol, fantastisch te zijn?' Dit is een regelrechte oproep om de durf te hebben het licht, dat in ons allen aanwezig is, te laten schijnen en er de mensheid mee te bevoordelen.

Hein van Berkel

Vrijdenkende vrijmetselaars

James Anderson, onze founding father schreef in 1723 : De vrijmetselarij is er voor goede en loyale mannen, mannen van eer en eerlijkheid die een trouwe vriendschap kunnen aanknopen met mensen die zij zonder de vrijmetselarij nooit zouden hebben ontmoet. De vrijmetselaar moet volgens hem een vredelievende burger zijn, onderdanig aan de burgerlijke overheid en zich nooit mengen in complotten en samenzweringen gericht tegen de vrede of het welzijn van de Natie.

Als we kijken naar de bevolking van de Loges van vandaag, dan kunnen we vaststellen, dat die aan het veranderen is. Was vroeger de aristocratie in groten getale aanwezig, nu zien we toch veel meer mannen uit de middenstand en de kleine burgerij: leraren, ambtenaren, ondernemers, vrije beroepen, kunstenaars.

Vrijmetselaren stelden zich altijd onafhankelijk op, meestal als vrijdenkers, soms als rebellen als kerkelijke overheden teveel macht uitoefenden. Daarom hadden grote fascistische systemen grote moeite met de orden. Een vrijdenker is natuurlijk iemand die zo onafhankelijk mogelijk probeert te zijn in zijn denken, of die zich aan geen enkele kerkleer wenst te binden.

Hoe is de situatie nu in vrijmetselende gezelschappen? Ik merk dat allerwegen geluiden opgaan om het gebruikelijke vrijdenken te koppelen aan vormen van maatschappelijke betrokkenheid. Als broederschap willen we immers een bijdrage leveren aan een betere samenleving. Daar ligt een taak om te zoeken naar wat mensen verbindt en weg te nemen wat mensen verdeelt.

Sam ten Velden

Vrije wil?

Ik lees in de krant: een Syrische vrouw wordt door een legereenheid verkracht. Ik ben vergeten om hoeveel mannen het gaat, maar niet dat ze zich verzet en dat daarom haar handen worden afgehakt. En ook niet dat haar man en kinderen gedwongen worden toe te kijken. En evenmin dat ze tenslotte gewurgd wordt.

Ik kan dat bericht maar niet vergeten. Is dat de mens: ongeschikt tot enig goed en geneigd tot alle kwaad? Maar ook: waar sta ik zelf?

Het is in zekere zin gemakkelijk om het grote Kwaad aan de orde te stellen en superieur te verwerpen. Onlangs publiceerde Philip Zimbardo Het Lucifer Effect, met als ondertitel Hoe gewone mensen zich laten verleiden tot het kwaad. Het is een beangstigend verslag van het Stanford Prison Experiment. In een nagebootste gevangenis kregen 20 studenten willekeurig de rol van bewaker of van gevangene toebedeeld, maar het experiment moest vroegtijdig worden afgebroken. De studenten slaagden er niet meer in onderscheid te maken tussen spel en werkelijkheid. Onze behoefte om te doen wat anderen van ons verwachten, is dus zo groot dat we ons gemakkelijker dan we denken conformeren aan wreedheid.

Hoe moeilijk het misschien ook is om alle gruwelen onder ogen te zien: het Kwaad is de keerzijde van het Goede, kruis en munt. Dieren maken er geen onderscheid tussen. Moraliteit hoort bij ons menselijk bewustzijn en dat betekent dat wij niet alleen geneigd zijn tot alle Kwaad maar ook tot alle Goed.

Maar kan ik kiezen tussen Goed en Kwaad? Als het gaat om ons zelfbewustzijn, ons ik, dan is er wel degelijk sprake van een vrije wil. Juist daarmee onderscheiden we ons van alle andere natuur. Als we geen vrije wil hebben, heeft niets van wat wij ooit gedaan hebben ook maar iets te betekenen en zijn we niet meer dan de variabelen in een eindeloos verband van oorzaak en gevolg.

O.k, we hebben dus een vrije wil, maar het is niet zo gemakkelijk die vrije wil daadwerkelijk uit te oefenen. Maar hoeveel ruis er ook zit in het vrije willen, we zijn er toch in geslaagd een zekere moraal te ontwikkelen: wat gij niet wilt dat u geschiedt, zo doet dat ook een ander niet. Aldus hebben we een houvast om wat die soldaten doen, af te wijzen.

Toch blijf ik zitten met de vraag wat die soldaten 'bezielt'?

Jan Griffioen

Sociale cohesie

We hebben in ons eigen streven naar welvaart de behoefte aan duurzaamheid zelden boven aan ons lijstje staan. Duurzaamheid is iets van de lange termijn. Daarom kiezen we vaak voor het hier en nu. Om te overleven, is dat geen handige optie, terwijl we in Nederland naar mijn mening toch stevige pijlers bezitten om een duurzame welvaart te bereiken. Sociale cohesie is zo’n pijler.

Sociale cohesie betekent dat we betrokken zijn bij de samenleving en deel uitmaken van sociale verbanden. Maar veel burgers hebben daar zorg over, o.a. door etnische spanningen.

Door mijn werk ben ik betrokken bij maatschappelijke projecten om leefbaarheid te vergroten. Een voorbeeld. Samen met de buurtbewoners - autochtone Arnhemmers en Turkse Nederlanders -, studenten en onderzoekers landschapsarchitectuur heb ik gewerkt aan een ontwerp voor een groen en levendig buurtplein. Ook wijkopbouwwerker, woningcorporatie en gemeente waren betrokkenen. Uitgangspunt was om de bewoners bij alle fasen van het project te betrekken en om het plein duurzaam aan te leggen, d.w.z. met natuurlijk materiaal en simpel beheer door betrokkenen mogelijk te maken. Tijdens het proces ontstond een geweldige chemie tussen alle partijen, wat maakte dat ik er ook persoonlijke tijd instak. Zo werken die dingen.

Vandaag de dag is het plein een ontmoetingsplek geworden voor jong en oud. De inspanningen van alle betrokkenen hebben resultaat gehad: behalve een groen plein blijkt er ook meer cohesie in de buurt ontstaan te zijn. Dat is een pijler voor een duurzame samenleving!

Bram ten Cate